Ozimek (Hüttendorf, Malapane) Huta Małapanew

 

 

 

 

Historia

 

Huta dziś

 

Mosty

 

Parafia ewangelicka

Osiedle w Jedlicach

 

 

   Już w XIV i XV wieku nad Małą Panwią powstawały prymitywne huty żelaza w postaci kuźnic, znanych na całym Śląsku. W kuźnicach wytapiano żelazo w piecach łupkowych, stanowiących doły zasypane rudą darniową i węglem drzewnym. Dla osiągnięcia wysokiej temperatury, potrzebnej do wytopu dmuchano powietrze miechami do napełnionego węglem drzewnym i rudą pieca. Miechy pędzono siłą wody rzeki Mała Panew. 

 

Roździeński Walenty  

 

Officina ferraria abo Huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego : 

poemat z roku 1612

 

 

Wszakoż w księstwie opolskim nad te wszytkie szląskie
Kuźnice nasławniejsze już są małpadewskie;  

Także i te, co z nimi z jednych rud działają
Żelazo, niepodlejszą od nich sławę mają.

Między którymi naprzód bruskowska nastała,

Która także od Niemców zbudowana była
Z tejże ziemie myszyńskiej na Małpadwi rzece,

Która wstawszy od granic polskich w Odrę ciecze.

Te kuźnice Małpadwią z przodku nazywano

Od Małpadwie, iż ją zbudowano
Przy niej; zaczym tych czasów te wszytkie kuźnice

Małpadewskimi zową, co są na tej rzece.

Których jest siedm: od góry zielonego pierwsza,
Wtorą zową miodkowską tę, co jej jest bliższa,

Pod tą jest barzo stara kuźnica kuczowska,
Czwarta niżej w pół mili leży jędrykowska.

Niżej zaś jędrykowskiej w ćwierć mili kuźnice
Jest plaplińska kuźnica tam, gdzie Pałecznice

Strumień wpada w Małpadew, którą osobliwie

Na kopcu postawiono w miejscu grzecznym prawie.

 

 

   Z początkiem XVIII wieku wskutek wzmożonego zapotrzebowania na żelazo, zaczęły powstawać wysokie piece, w których osiągano wyższą temperaturę i wydajność. W masywie leśnym nad Małą Panwią i Kłodnicą istniało w okresie przed powstaniem Huty Małapanew 12 wysokich pieców z 28 pieców do fryszowania. Były one w posiadaniu panów feudalnych, którzy zwłaszcza w XVIII w zaczęli eksploatować siły poddanych im chłopów pańszczyźnianych do różnego rodzaju pracy przemysłowej. Powstawały więc gorzelnie, wapniaki, huty, cegielnie i inne zakłady.

   Po zajęciu Śląska przez króla pruskiego Fryderyka II nastąpił kolejny okres rozwoju hutnictwa. Autorem projektu jego rozbudowy był pruski minister Heinitz, a realizatorem projektu został hrabia Reden. To on zwrócił uwagę na tereny nad Małą Panwią, proponując zbudowanie tu huty żelaza. Fryderyk II wydał rozporządzenie o budowie huty na lewym brzegu rzeki, między wsiami Krasiejów i Schodnia. Miejsce to było korzystne pod względem komunikacyjnym, tj. w niedużej odległości od Odry, oraz zasobne w drewno, którego miały dostarczać okoliczne lasy państwowe, zaś sama rzeka Mała Panew stanowiła ważne źródło energii. Hutę usytuowano na miejscu młyna wodnego, należącego do chłopa o nazwisku Ozimek. Nazwisko właściciela przeszło później na nazwę osady zamieszkałej początkowo przez fachowców i urzędników z huty. Realizatorem budowy zakładu był miejscowy nadleśniczy Rehdanz. Już w sierpniu 1754 roku stanął na miejscu młyna pierwszy wysoki piec, a w roku następnym drugi. W listopadzie 1754 roku na prawym brzegu Małej Panwi uruchomiono 2 piece do fryszowania.

   3 listopada 1779 roku wszystkie huty na terenie Prus zostały przekazane departamentowi górnictwa i hutnictwa. Ten z kolei oddał śląskie huty pod administrację wrocławskiego Urzędu Górniczego. W latach 18341918 nazwa huty brzmiała: Königliches Hüttenamt Malapane O.S., od stycznia 1919 roku Staatliches Hüttenamt Malapane. W kwietniu 1924 roku huta przeszła do nowopowstałego Preussische Bergwerks-und Hütten-Aktien Gesellschaft, Hüttenamt Gleiwitz, Werk Malapane. W 1928 roku administracja techniczna i handlowa huty została przeniesiona do Gliwic i złączona z administracją huty gliwickiej. Po objęciu władzy przez Hitlera huta weszła w skład koncernu Oberhütten Aktien-Gesellschaft Gleiwitz Hutte Edelsthlwerk Malapane. W 1944 roku nazwa huty brzmiała: Oberhütten, Vereinigte Oberschlesische Hüttenwerke Aktiengesellschaft Gusstahlwerk Malapane. 

 

 

 

 

 

   Huta początkowo była nastawiona na produkcję zbrojeniową i dopiero pod koniec XVIII wieku, kiedy to nie było już takiego zapotrzebowania na produkty militarne, rozpoczęto produkcję maszyn i urządzeń dla różnego przemysłu, także dla rolnictwa. W roku 1786 zapoczątkowano produkcję stali a w 1789 po raz pierwszy na kontynencie zastosowano koks do wytopu surówki. Huta stała się przodującym zakładem w tej dziedzinie w Europie. Od roku 1791 rozpoczęto produkcję maszyn parowych, które wcześniej produkowane były jedynie w Anglii.

 

 

Wielkie piece

 

 

 

 

Rysunki Richarda Wachlera jako ucznia szkoły hutniczej w Ozimku

 

 

 

 

   Huta Małapanew słynęła zawsze z wysokiej jakości swych wyrobów. Jeszcze w XIX w uznawana była za jedną z najlepszych w Europie, tu wprowadzono innowacje techniczne i technologiczne. Zakład rozwijał się również w czasie II wojny światowej. Modernizacja i rozbudowa Huty Małapanew przypadająca na lata 19451980 uczyniła  z niej jedną z największych i najnowocześniejszych wówczas odlewni staliwa w Polsce o wielokierunkowej produkcji. Obecnie podstawowymi wyrobami huty są odlewy staliwne i żeliwne, armatura przemysłowa i kolejowa, walce hutnicze, maszyny i urządzenia oraz konstrukcje stalowe.   Wraz z budową huty zaczęły powstawać kolonie robotnicze. Pierwsze domy wybudowano w 1765 roku w pobliżu huty i zakwaterowano w nich urzędników oraz wykwalifikowanych hutników. Stanowiły one zaczątek późniejszego Ozimka.
   Na przestrzeni lat rozwój huty powodował również rozwój osady hutniczej i okolicznych miejscowości.
Ozimek uzyskał w 1962 roku prawa miejskie. Po wojnie w latach 1950
1980 rozwój huty spowodował rozbudowę miasta, powstały osiedla mieszkaniowe wielorodzinne oraz nowy układ komunikacyjny. Historyczny układ urbanistyczny miasta został niemal całkowicie zatarty.

 

 

Materiały źródłowe:

Archiwum Państwowe w Opolu nr zespołu: 83 / 0 Helena Lasończyk, wstęp do inwentarza Opole 1962

http://www.expolis.de/schlesien/texte/luer_pl.jsp

Kowalski Z., Kwak J., Meissner J., Dzieje Huty Małapanew w Ozimku 1754–1979, Opole 1980

Zdjęcia archiwalne :

Śląska Biblioteka Cyfrowa

Archiwum Państwowe w Katowicach - mikrofilmy

stare pocztówki

 

czerwiec 2009

www.malanowicz.eu

Moje pasje

Architektura

Industria

Huty