|
Szybki
rozwój gospodarczy w drugiej połowie XIX wieku spowodował wzrost
zapotrzebowania na siłę roboczą, a co za tym idzie wymusił
konieczność budowy osiedli mieszkaniowych.
Powstawały one zazwyczaj w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów
pracy, na terenach należących do właściciela zakładu, co było
rozwiązaniem ze wszech miar ekonomicznym. Najstarsze w Zabrzu osiedle
patronackie wzniósł dla pracowników swojego koncernu w latach 1863–1878
Albert Borsig syn Augusta, twórcy koncernu przemysłowego. |
Johann
Friedrich August Borsig
ur.23.VI.1804
we Wrocławiu – zm.6.VII.1854 w Berlinie |
Na powierzchni 19 ha postawiono tu 60 budynków dla ponad
2700 osób. Osiedle składa się z dwóch części
–
południowej z zabudową mieszkaniową i północnej z budynkami o wyższym
standardzie, całości towarzyszył park. Osią założenia była główna
ulica nazwana imieniem założyciela firmy Augusta (dziś ulica
Okrzei) –
przy niej zgrupowane były najważniejsze obiekty. Pozostałe ulice również
zostały nazwane na cześć członków rodziny Borsigów (Albertstr.,
Arnoldstr., Annastr., Ernststr., Luisenstr., Konradstr.)
W części
mieszkaniowej znajdują się ustawione regularnie typowe familoki dla 8 i 12 rodzin z towarzyszącymi
im komórkami na węgiel i „koło”. Budynki
przedzielone były przydomowymi ogródkami. Wszystkie
domy zostały wybudowane z czerwonej cegły licówki, z dachami
dwuspadowymi o mocno wystających okapach, pokrytymi dachówką karpiówką,
otwory okienne z typowymi dla Śląska nadprożami opartymi na łuku
odcinkowym. Standard mieszkań jak na tamte czasy był dość wysoki.
Mieszkania posiadały także stosunkowo dużą powierzchnię –
przeciętnie
55,6 m2. Koszt budowy przekraczał niemal dwukrotnie średni koszt
budowy mieszkania robotniczego na Śląsku.
Prawo do zamieszkania posiadali jedynie pracownicy' zakładu.
W przypadku śmierci pracownika jego rodzina była wysiedlana do
specjalnie w tym celu wzniesionych baraków.
Osiedle
zostało również wyposażone w szereg obiektów usługowych takich
jak:
- szkoła ewangelicka z mieszkaniami dla nauczycieli i kaplicą
1869–1870
- dwa budynki mieszkalne dla nauczycieli o zróżnicowanej
architekturze,
- gospoda z pokojami gościnnymi i salą balową, pomieszczeniem
sklepu Konsumu i kantyną urzędniczą
- sala gimnastyczna 1906
- przedszkole katolickie,
- cmentarz ewangelicki 1870
- park o pow. prawie 2 ha, z muszlą koncertową, altanami i torem kręglarskim
- budynki mieszkalne dla urzędników,
- urząd pocztowy wraz z mieszkaniami dla urzędników poczty 1867
- gabinet lekarski wraz z izbą przyjęć,
Pochodzący
z 1881 r. „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych
krajów słowiańskich” podaje: „Borsigwerk, wzorowa osada
hutnicza, górnicza i fabryczna (…) Najumiejętniej urządzona i
najeżona kominami osada, wielce schludna i rozwijająca się bardzo
szybko.”
Kolonia
ta stanowiła dla ludzi, którzy tu mieszkali zamknięty świat. Tu się
rodzili, żyli i umierali –
na końcu ulicy Lelewela zbudowano dla
osiedla w 1870 roku najmniejszą zabrzańską nekropolię –
cmentarz ewangelicki. Warto go także zwiedzić i zwrócić uwagę na
kwaterę żołnierską z czasów wojny prusko-francuskiej.
|
