Emil i Georg Zilmannowie – twórcy industrialni

 

 

   Najbardziej znanymi na Górnym Śląsku twórcami architektury przemysłowej są Emil i Georg Zillmannowie. 
O randze ich działalności niech świadczy fakt, że spośród zachowanych obiektów trzy znalazły się na śląskim Szlaku Zabytków Techniki, a są to: elektrociepłownia Szombierki oraz osiedla Giszowiec i Nikiszowiec. Obiekty zaprojektowane przez Zillmannów znajdują się w wielu miastach Górnego Śląsku, również w Gliwicach. 

   Kuzyni Emil i Georg (ich ojcowie byli braćmi) urodzili się w Międzyrzeczu (d. Meseritz), w dzisiejszym województwie lubuskim. Byli właściwie rówieśnikami, gdyż Emil urodził się 20 czerwca 1870, a Georg 9 lipca 1871 roku. Rodzina utrzymywała się z pracy na roli, nie było w niej tradycji związanych z budownictwem, co więcej byli pierwszymi z rodziny, którzy uzyskali wyższe wykształcenie. Ukończyli mianowicie Królewską Wyższą Szkołę Techniczną w Charlottenburgu (od 1920 roku dzielnica Berlina) i tam też się osiedlili otwierając biuro projektów. I pomimo iż najwięcej projektów zrealizowali na Górnym Śląsku, siedziby w Charlottenburgu nie zmienili. Początkowo każdy z nich pracował na własny rachunek, jednak dopiero kiedy połączyli siły zaczęli odnosić sukcesy. Ponieważ trafili w czas dobrej koniunktury na Górnym Śląsku, napływały stamtąd liczne zlecenia, a architekci szybko dorobili się cenionej marki. Jednak gdy nastał czas wielkiego kryzysu, Zillmannowie, którzy dochody lokowali w akcjach i obligacjach stracili cały majątek. 

   22 maja 1937 roku zmarł Emil, pozostawiając czworo dzieci i z tą właściwie chwilą można mówić o końcu firmy projektowej. Georg zmarł 25 listopada 1958 roku.

mam nadzieję, że "Gazeta" wybaczy  dla dobra upowszechniania wiedzy

 

 

Katowice Giszowiec

Osiedle 

Inicjatorem budowy Giszowca, był dyrektor Anton Uthemann. Jego koncepcja przewidywała budowę osiedla o wiejskim charakterze, złożonego w większości z wolnostojących jedno- i dwurodzinnych domków otoczonych niewielkimi ogrodami. Osiedle wybudowano w latach 1907–1910.

Katowice Nikiszowiec

Osiedle

Ponieważ ilość mieszkań na Giszowcu okazała się niewystarczająca, dlatego postanowiono wybudować kolejne osiedle – Nikiszowiec. To unikalne osiedle w odróżnieniu od Giszowca ma charakter miejski. 

Gliwice

Kopalnia 

Zaprojektowany w 1912 roku kompleks zabudowań kopalni „Gliwice” tworzył niepowtarzalny krajobraz przemysłowy. Wyróżniała się wśród nich cechownia z wieżą ciśnień, usytuowaną w osi budynku. Najciekawszym pomieszczeniem była natomiast sala odpraw, w której konstrukcję dachu osłania od spodu sklepienie zwierciadlane z lunetami. Kopalnia „Gliwice” zakończyła swoją działalność w 1999 roku. Rok później zapadła decyzja o adaptacji kompleksu na cele edukacyjne. Do dziś nie zachowały się niestety wieże szybowe, ani maszyny wyciągowe. 

Bytom – Szombierki

Elektrownia

Znajdującą się tu elektrownię „Oberschlesien”, w swoim czasie jedną z największych elektrowni w Europie wybudowano w latach 1918–1920. Jest to modernistyczna budowla z klinkierowej cegły, monumentalny charakter obiektu wywiera niezwykłe wrażenie. W czerwcu 2011 roku nowy właściciel Elektrociepłowni, fiński koncern Fortum zamknął gmach dla zwiedzających, wcześniej odbywały się tu koncerty, spektakle, wernisaże.

Świętochłowice

Siedziba dóbr Donnersmarcków

 Została ona zbudowana prawdopodobnie jeszcze przed 1883 rokiem, jednak na samym gmachu widnieje data 1897.

 
     

Mysłowice

Wieża Bismarcka

 Wieża powstała z inicjatywy władz powiatu katowickiego na 35-metrowym wzgórzu na prawym brzegu Przemszy. Do realizacji wybrano projekt Zmierzch Bogów autorstwa Wilhelma Kreisa nieznacznie zmieniony przez berlińskiego architekta Zillmanna. Wykonanie robót zlecono A. Krawczykowi z Mysłowic. Kamień węgielny położono 8 maja 1907 roku. 20 października 1907 roku odbyło się uroczyste otwarcie wieży. Po plebiscycie na Śląsku wieżę nazwano Wieżą Powstańców, a później nadano jej imię Tadeusza Kościuszki. 21 sierpnia 1933, decyzją ówczesnego wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego, wieża została zburzona, a kamień z jej rozbiórki wykorzystano do budowy schodów katowickiej katedry i kościoła pw. Matki Boskiej Bolesnej w Brzęczkowicach

   
     

Zabrze – Rokitnica

Powiatowy Dom Inwalidów

W Zabrzu-Rokitnicy znajduje się Powiatowy Dom Inwalidów, który był jednym z pierwszych śląskich projektów Zillmannów. Wybudowano go w latach 1902–1904. W dwu- i czteroosobowych pokojach mogło przebywać tu 130 pacjentów. Poza tym przygotowano oddział dla obłożnie chorych, urządzono salę modlitewną, a obok budynku głównego postawiono kaplicę i budynek gospodarczy. Od 1948 r. budynki te należą do Śląskiej Akademii Medycznej.

 

Zillmannowie zaprojektowali również dwa budynki dla osiedla Zandka w Zabrzu (Dom dla 11 rodzin robotniczych, z pomieszczeniami sklepowymi na parterze Krakusa 8 (1920)

 

Zdjęcia spiraciłam na wystawie w Zabrzu podczas Dni Dziedzictwa 2011

 

Z ich pracowni pochodzą również projekty domów dla pracowników kopalni „Sośnica” znajdujące się przy ulicy Pszczyńskiej.

szyb "Carmer" kopalni Giesche

- szpital powiatowy i dwie szkoły w rodzinnym Międzyrzeczu

- hotel „Atlas” w Berlinie

- szpital Hutniczy w Roździeniu i Zakład Diakonisek w Poznaniu

- wieża wodna w Katowicach

- zabudowania kopalni „Rozbark” oraz najprawdopodobniej kopalni „Sośnica”

- zabudowania huty cynku "Uthemann"

- budynek zarządu kopalni Ferdynand

- obecny gmach IPN w Katowicach przy ul. Kilińskiego, dawna siedziba policji

- domy mieszkalne pracowników kopalni „Kleofas”

 

Materiały źródłowe:

Łukasz Skop; Kuzyni Zillmannowie Twórcy industrialnych perełek architektonicznych

Joanna Tofilska; Emil i Georg Zillmannowie – architekci górnośląskich przemysłowców

Górny Śląsk przed laty, Anton Oskar Klaussmann wyd.I Berlin 1911, wyd. II MHK Katowice 1997 tłum. Antoni Halor.

L. Szaraniec, Osady i osiedla Katowic; Wydawnictwo Śląsk 1984  

wikipedia

 

Zdjęcia archiwalne :

Śląska Biblioteka Cyfrowa H.von Reuffurth, Gieschewald ein neues oberschlesisches Bergarbeiterdorf der Bergwerksgesellschaft , Kattowitz 1910

„Oberschlesien im Bild“  

fotopolska.eu

stare pocztówki

 

Tekst, zdjęcia współczesne i opracowanie: Małgorzata Malanowicz

 

Gliwice 2014