Zamach w barze "Za kotarą"  (skrót)

 Remek Piotrowski 

 

 

POWRÓT

 

 

   Zegar wskazywał godzinę szóstą, gdy do baru weszły dwie pary. Młodzi ludzie przeszli przez pierwszą salę i zajęli miejsca na podwyższeniu. Po chwili zjawiła się kelnerka (to była Maria Malanowicz), przyjęła zamówienie i odeszła w kierunku bufetu. Jeden z młodzieńców spojrzał ukradkiem na kraniec sali, gdzie tuż przy telefonie siedział właściciel lokalu. To on był celem zamachu.

   Tak rozpoczęła się jedna z najsłynniejszych, a zapomnianych już dziś akcji Referatu 993/W – specjalnej grupy bojowej Oddziału II Informacyjno-Wywiadowczego Komendy Głównej Armii Krajowej, której celem było zamordowanie Józefa Staszauera* – oficera Oddziału V KG AK i zdrajcy. Józef Staszauer przez długi czas prowadził podwójną grę przyczyniając się do  aresztowań wielu członków podziemia. Będąc oficerem Armii Krajowej i mając dostęp do wielu ważnych informacji, okazał się jednym z największych błędów wywiadu AK. Wielu badaczy zastanawia się, jak to możliwe, że tak dobrze funkcjonująca organizacja, jaką była bez wątpienia AK, pozwoliła sobie tak wielki błąd, mimo że wiele spraw powinno wcześniej budzić podejrzenia.

   Dopiero wielka wsypa z 19 sierpnia 1943 roku uświadomiła Armii Krajowej kim naprawdę jest Józef Staszauer „Aston” i jak wielkim jest zagrożeniem.

 

ul. Mazowiecka 2, róg Świętokrzyska 22. Tutaj znajdował się bar “Pod kotarą” 

(zdjęcia z serwisu: warszawa1939.pl)

 

 

 

 

   Bar “Za kotarą” mieścił się w samym centrum Warszawy, przy ulicy Mazowieckiej 2,
w pobliżu jej wylotu na ulicę Świętokrzyską. Niewielkich rozmiarów lokal był podzielony na dwie części. Wchodząc przez drzwi frontowe klient znajdował się w większym pomieszczeniu, który mieścił poza sześcioma stolikami również bufet i telefon (to przy nim bardzo często zajmował miejsce właściciel Józef Staszauer, który przebywał tu przez większą część dnia). Druga część baru znajdowała się na lekkim podwyższeniu, mieściła tylko trzy stoliki i bardzo często była oddzielana od większej sali czerwoną kotarą (stąd wzięła się nazwa przybytku). To właśnie ten punkt został wytypowany na przeprowadzenie akcji likwidacyjnej „Astona”.

   8 października 1943 roku w godzinach wieczornych próg baru „Za kotarą” przekroczyła czwórka członków oddziału bojowego AK. Ich zadaniem było: po pierwsze stwierdzić, czy cel zamachu znajduje się na miejscu i po drugie: obserwować pozostałych gości, którzy w chwili wkroczenia do baru grupy uderzeniowej mieli zostać wezwani do podniesienia rąk, a w przypadku braku wypełnienia polecenia, natychmiast zastrzeleni. Grupa uderzeniowa miała za zadanie wejść do baru, obezwładnić ewentualnych wrogów, a po rewizji wszystkich znajdujących się w środku, wypełnić rozkaz likwidacji „Astona”. Ich poczynania miał z kolei osłaniać zespół składający się z czternastu rozmieszczonych na zewnątrz osób.

ul. Mazowiecka 2, róg Świętokrzyska 22. Tutaj znajdował się bar “Pod kotarą” 

(zdjęcia z serwisu: warszawa1939.pl)

 

 

 

 

   Według Tomasza Strzembosza w wyniku przeprowadzonej przez Armię Krajową
w barze „Za kotarą” akcji zginęło 11 osób. Zlikwidowano Józefa Staszauera, jego żonę Helenę, szwagra Eugeniusza Larscha (cała trójka współpracowała z Gestapo)
z żoną, a także trzech przebywających w środku Niemców, groźnego agenta Gestapo – Józefa Konarzewskiego „Torunia” oraz dwóch niezidentyfikowanych mężczyzn (podobnież także agentów Gestapo).

   Akcja likwidacji groźnego i zasłużonego dla wroga agenta, a także zabicie kilku Niemców i konfidentów, którzy tego wieczoru przebywali w barze „Za kotarą” została ocenione przez Komendę Główną Armii Krajowej bardzo wysoko. Istotny był również czynnik psychologiczny wywołany w skutek udanie przeprowadzonego zamachu na konfidenta. Jednak wskutek splotu niekorzystnych okoliczności w czasie przeprowadzania akcji zapanował chaos i wśród zastrzelonych znalazły się osoby przypadkowe:


1. Tadeusz Wojciechowski (Tadeusz Chojecki?) – członek Polski Niepodległej
2. Tadeusz Zjawiński – prawdopodobnie klient Chojeckiego
3. Maria Malanowicz-Niedzielska – aktorka pracująca w barze jako kelnerka

 

 

* Codzienny biuletyn informacyjny Iskra” z 23.X.1943 roku podaje zupełnie inne nazwiska

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Źródła:
- Akcja za kotarą w: http://www.powstanie-warszawskie-1944.pl
- Tomasz Strzembosz „Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939- 1944” PIW, 1983
- Robert Bielecki, Juliusz Kulesza, „Przeciw konfidentom i czołgom”, RADEWAN-WANO 1996
- Egzekucja zdrajców w: Strona byłych działaczy Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża

http://tropyhistorii.wordpress.com/2013/02/25/zamach-w-barze-pod-kotara/    dostęp 27.2.2013